Erasmus woonde van 1510 tot 1515 in Cambridge in het zogenaamde Queens college, in een kamer op de eerste verdieping links in de Hall. Deze ruimte is tegenwoordig beschikbaar als vergaderzaal onder de naam Erasmus Room, waar ik niet vergaderde. Zoals je op de kaart ziet, is er ook een Erasmus Building, dat ik door een kier in de Dokett-poort kon waarnemen. En er is een Erasmus Walk, op de foto boven mijn linkerschouder achter het wiskundebruggetje (dat Erasmus en mij als wiskunde figuurlijk verbindt). Maar ook kon ik Erasmus niet nalopen, want de universiteit is gesloten voor bezoekers tijdens de tentamenweken. Om een volgend keer op te letten.
Terwijl ik voor de dichte deur sta, komt er een meisje aanfietsen die wordt binnengelaten door haar vriend die in het Erasmus Building woont. Inderdaad, dat is het gebouw aan de overkant. “Is dat naar een persoon genoemd? Nooit over nagedacht”. Ook bij anderen die ik op straat spreek, geniet Erasmus geen overgrote bekendheid. De antwoorden variëren van: “Zeker, Erasmus woonde in Cambridge, maar wanneer was dat ook al weer” tot “Erasmus, dat komt toch uit Europa”.
Dwarsdenker?
Voor mijn vertrek uit Cambridge heb ik nog een afspraak met Theodor Dunkelgrün, een Nederlander, specialist op het gebied van vroeg-moderne en joodse geschiedenis, én Erasmusbewonderaar. Dankzij hem kom ik langs de bebolhoede deurwachters, die ook bij zijn Trinity College bezoekers weghouden. Hij geeft mij een rondleiding door de collegegebouwen en met name de bibliotheek. Een feest natuurlijk voor bewonderaars van traditie.
Daarna drinken we een glas bier. Theo kijkt vanuit een andere hoek naar Erasmus; als historicus zit hij veel meer in zijn persoon en zijn teksten, zoals over joden, terwijl ik meer benieuwd ben wat zijn nalatenschap nu is. Zo weet hij mij bijvoorbeeld te vertellen dat Cambridge voor Erasmus in zijn hele leven de enige vaste aanstelling bood, maar dat hij een behoorlijk deel van zijn jaren daar buiten de stad doorbracht vanwege de pest. Maar hij herinnert mij er ook aan dat Erasmus door de eeuwen heen een persoon was, op wie mensen hun idealen over tolerantie projecteren. Dat deed Hugo de Groot in 17e eeuw al, toen hij bij een stiekem bezoek aan Nederland speciaal langs Rotterdam ging om daar het standbeeld te zien van zijn voorbeeld als voorvechter van vrijheid. Dat deed Stefan Zweig in zijn biografie, waarin Erasmus staat voor een vreedzaam verenigd Europa. Kennelijk zien telkens mensen in hem de belichaming van hun eigen ideeën.
Theo bewondert de recente Erasmus-biografie van Sandra Langereis, die hem zo mooi in zijn tijd plaats en laat zien hoe hij te werk ging. Ik vraag hem wat hij vindt van de titel daarvan: Dwarsdenker. Erasmus ging uit van een ideaal mensbeeld zeker voor christenen, die het goede nastreven vooral voor anderen, voor de wereld en daardoor ook voor zichzelf. Is dat dwars? En is het dwars of vooral consequent om mensen op dat criterium te beoordelen?
Met die vraag nemen wij afscheid. Theo heeft zijn Erasmus-colleges in Cambridge voor het laatst gegeven, want na de zomer vertrekt hij naar Antwerpen. Maar in Cambridge leeft in elk geval Erasmus als naam voort.
beste Pieter,
ik heb weer genoten van je reisverslag