Twee jaar geleden bezocht ik Leuven op mijn Erasmuspelgrimage. Leuven, de stad waar de universiteit nog steeds het door hem gestichte drietalencollege – collegium trilingue – koestert (en de stad die Leuvenaren die ik later tegenkwam, steeds als dé stad van Erasmus beschouwen). Via dat bezoek raakte ik betrokken bij een project om alle werken van Erasmus digitaal beschikbaar te maken. Deelnemers daaraan konden op 23 oktober een exclusief bezoek brengen achter de schermen in museum Plantin-Moretus in Antwerpen.
Plantijn begon zijn uitgeverij pas na Erasmus’ dood, maar toch is er voor Erasmianen genoeg te zien. Onder andere een index, een lijst opgesteld door de (Roomse) kerk van ‘verboden boeken’. En natuurlijk blijkt ook een deel van de werken van Erasmus verboden te zijn geweest, zoals zijn boekje over het Verbod om vlees te eten (De interdicto esu carnium).
“Waar gaat dat over?” vraagt de een-en-twintigste-eeuwer zich vermoedelijk af, over zowel het boekje als over het verbieden ervan. Maar zo gedateerd zijn dergelijke verboden niet. Erasmus schrijft in zijn boekje dat de kerk natuurlijk terecht wil dat mensen hun geluk niet alleen zoeken in consumeren (van vlees) en dat dus een regel als “op vrijdag geen vlees maar vis eten” daarvan een goede uitwerking kan zijn. Maar als een bewust levend persoon ziek wordt van vis (zoals Erasmus volgens zijn eigen medische inzichten), dan schiet die regel zijn doel voorbij. Erasmus gaat het altijd om het doel en niet om de regel. En de kerk verbiedt dus zo’n tekst, omdat zij haar regels heilig verklaart. Dan blijkt zo’n lijst van verboden teksten opeens nog heel actueel, want in maatschappelijke kwesties zijn ook in onze eeuw de verschillende partijen zo ervan overtuigd dan hun maatregelen de juiste zijn, dat zij die te vuur en te zwaard verdedigen zonder dat zij over mogelijk gezamenlijk doelen willen spreken.
Na afloop van het museumbezoek dronk ik voor ik terugfietste, op het terras met een mede-Erasmiaan nog een Bolleke, al is bier drinken eigenlijk heel weinig Erasmiaans, want volgens Erasmus’ eigen medische inzichten verdroeg zijn gezondheid geen bier, maar uitsluitend rode wijn.