Wanneer noemen wij iemand succesvol? En was Erasmus succesvol? Wat heeft hij eigenlijk bereikt voor zichzelf of voor ons?
Volgens Erasmus zelf had hij het slecht getroffen. Het begon al bij zijn geboorte (circa 1467) als kind van twee ongehuwde ouders. Daar zat hij erg mee, hoewel zijn ouders niet alleen erg om elkaar gaven, maar ook om hun zonen. Ze zorgden ervoor dat Erasmus een goede opleiding in Nederland kreeg, al vond Erasmus zijn leraren achteraf vaak maar niks. Ook studeerde hij een tijdje in Parijs, maar daar was het al niet beter; zeker het eten in zijn pension was zo beroerd dat hij er ziek van werd en de bisschop kwam niet over de brug met de toegezegde beurs. Toch reisde hij zijn hele leven ongelofelijk veel en luxueus (te paard en met bediende), maar over geldgebrek en een slechte gezondheid bleef hij klagen.
Erasmus vond dus dat hij het zwaar had, maar was hij succesvol in zijn streven? Hij maakte carrière als topdocent Latijn en verbreider van de antieke wijsheid in de renaissance. En vanaf 1500 ging hij zijn kennis ook steeds meer in handboeken publiceren. Zijn roem als leraar en zijn publicaties gebruikte hij handig om ook zijn ideeën over Christelijke ethiek naar voren te brengen. Een belangrijk punt voor hem was, dat wie verantwoordelijk is zich ook verantwoordelijk moet gedragen; verantwoordelijkheid betekent voor Erasmus: Eigenbelang naar de achtergrond schuiven. Een bevoorrechte positie brengt verplichtingen mee. Jonge mensen, zeker aanstaande leiders, moeten daartoe worden opgevoed. En wat zou het mooi zijn, als mensen niet zoeken naar smoezen om zich te verontschuldigen maar samen oprecht kijken wat het eerlijkst is.
Die leer lijkt misschien nogal onschuldig. Toch schrokken machthebbers – zowel wereldlijk als geestelijk – in zijn tijd van de suggestie dat zij hun invloed meer voor zichzelf dan voor anderen gebruikten. Maar Erasmus was tactvol en zo lukte het hem met zijn medestanders aan het begin van de 16e eeuw een netwerk op te bouwen van vrede en rede. De Europese staatshoofden van die tijd vroegen hem om advies en naar zijn mening werd goed geluisterd. Het was echter nog niet zover, dat zij altijd naar Erasmus’ ideeën handelden.
Erasmus zou ook niet meemaken, dat zijn ideeën echt werkelijkheid werden. In de jaren 1520 rukten de Turken gewelddadig op naar West-Europa tot aan Wenen en Luthers kerkhervorming verdeelde West-Europa zelf meer dan ooit. Anders dan Erasmus meende Luther dat mensen geen eigen verantwoordelijkheid hebben. Ondertussen legde Machiavelli uit dat verstandige leiders pragmatisch moeten zijn om hun invloed te handhaven, ook in het belang van hun onderdanen. Al met al genoeg redenen tot strijd, waarvan Erasmus niet vrolijk werd. Hij bepleitte dat overwinnaars hun overwonnenen zo goed zouden behandelen, dat die achteraf blij zouden zijn met hun nieuwe situatie. En zelf probeerde hij zich aan de strijd te onttrekken, wat in een verscheurde samenleving niet gemakkelijk of leuk was, en waardoor zijn invloed slonk.
Zo stierf hij (in 1536) in vrede, overgeven door vrienden, misschien gedesillusioneerd, maar met opgeheven hoofd.
Succesvol in de 21e eeuw?
De zoekterm “erasmus” bij een zoekmachine op internet levert al gauw honderd miljoen treffers en als rechtgeaard influencer zou Erasmus daar zeker trots op zijn. Maar hij wist ook dat dergelijke scores erg beperkt zijn om zijn invloed te meten. Hij zou willen weten of leiders van nu in zijn naam ethisch goed toegerust zijn. Erasmus’ opvattingen over verantwoord leiderschap gelden ook vandaag als idealen, maar zijn zij ook de norm in politiek, bedrijfsleven en onderwijs? Zijn leiders nu zo gevormd, dat zij uit zichzelf verantwoord handelen? Hoewel er tegenwoordig heel veel Erasmianen rondlopen, is dát niet meteen duidelijk.
Zeg het maar: Is Erasmus succesvol?
